Hydroxypropyl-Cyclodextrin
Trong các phương pháp trên, cải thiện độ tan của PTX trong nghiên cứu bào chế dạng thuốc tiêm bằng cách sử dụng dung môi, tá dược ổn định phức tween polysorbate 80, chất trợ tan và cách tạo phức với dẫn chất của β-cyclodextrin là hai trong các phương pháp có tính khả thi được lựa chọn áp dụng trong điều kiện Việt Nam.
Cấu trúc, công thức và tính chất của cyclodextrin
Cấu trúc
Cyclodextrin (CyD) là oligosaccharid dạng vòng gồm 6 (α-CyD), 7 (β-CyD), 8 (γ- CyD) hoặc nhiều đơn vị glucopyranose liên kết với nhau qua nối α – (1,4). Trong các CyD, β-CyD và dẫn xuất của nó được dùng phổ biến nhất. Các glucopyranose có 1 nhóm –OH bậc 2 ở vị trí C2, C3 và 1 nhóm –OH bậc 1 ở vị trí C6 là cơ sở để điều chế các dẫn xuất CyD (Hình 1.4) [11] [56].
Dẫn xuất CyD đã được tổng hợp nhằm khắc phục độ tan kém trong nước của các CyD tự nhiên (đặc biệt là β-CyD). Các dẫn xuất được tạo thành từ phản ứng amin hóa, ester hóa hoặc ether hóa các nhóm Hydroxyl của CyD (bậc 2 ở C2, C3 và bậc 1 ở C6). Một số tính chất của CyD và các dẫn xuất trình bày trong Bảng 1.4. Tùy thuộc vào nhóm thế, các dẫn xuất CyD có độ tan khác nhau. Dẫn xuất CyD giúp cải thiện độ tan, tween polysorbate 80 tăng độ ổn định về mặt hóa học, độ ổn định của phức trước ánh sáng, sự oxy hóa và giúp tăng hoạt lực của hoạt chất [56].
Bảng 1.4. Tính chất lý hóa của một số dẫn xuất CyD trong dược phẩm
“Nguồn Journal of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences, 2012” [11]
Tính chất HP-β-CyD
Hydroxypropyl-β-Cyclodextrin (HP-β-CyD) được tạo thành từ phản ứng giữa propylen oxyd với β-CyD dưới tác nhân bazơ.
HP-β-CyD là bột vô định hình màu trắng, phân tử có đường kính khoang bên trong khoảng 0,62 nm. Dẫn xuất này tan rất tốt trong nước (65 g/100 mL nước ở 25 oC), tan trong propylen glycol, tween polysorbate 80 và PEG 400, tan ít trong ethanol và ether, hầu như không tan trong chloroform và aceton.
HP-β-CyD trợ tan PTX tốt nhất so với các CyD cùng nhóm (độ tan của PTX trong nước có thể tăng lên 2000 lần khi tạo phức với HP-β-CyD trong khi các CyD chỉ từ 200 - 800 lần) nên được ứng dụng nhiều trong việc nâng cao độ tan của các dược chất khó tan dùng trong chế phẩm tiêm và tiêm truyền tĩnh mạch [11].
Một số chế phẩm đường tiêm sử dụng CyD và dẫn chất CyD
CyD và dẫn chất được sử dụng trong nhiều công thức thuốc tiêm, thuốc nhỏ mắt trên thị trường tuy nhiên chưa thấy ứng dụng cho chế phẩm PTX có sử dụng chất nhũ hóa tween polysorbate 80.